Ассалому алайкум! Ўртанча қизим яқинда 7 ёшга тўлади, бу йил 1- синфга боради. Ўзи уйда жуда кўп гапиради, бироқ боғча, мактабга тайёрлов гуруҳларида умуман бир оғиз сўз ҳам гапирмайди, қимрламайди ҳам, ҳеч ким билан ўйнамайди. Эрталаб ўтирган курсисида олиб кетишга борсам ҳалиям ўша жойида ўтирган бўлади. Ҳар куни тушунтираман, улар ҳам оддий одам, гаплаш, ўйна, мулооқт қил деб, зерикиб қоласан деб. Фойдаси йўқ. Иш масаласида ҳам дангаса, қимирлатиб бўлмайди. Болаларга хос Жисмоний ҳаракатлар (югуриш, сакраш, ўйинлар)қилишни хоҳламайди. Олма пиш оғзимга туш хилидан.Яхши гапираман қилмайди, мукофот тайинласам керак эмас дейди. Ўзи соғлом, ақли яхши ишлайди. Ўзи хоҳламайди( депрессияга мойил)Бу борада маслаҳатингизга муҳтожман. Раҳмат
– Ва алайкум ассалом! Саволингиз жуда муҳим ва нозик. Қизингизнинг ҳолати — кўп оилаларда кузатиладиган, аммо чуқурроқ тушуниш ва эҳтиёткор ёндашувни талаб қиладиган масала. Мен бу ерда психолог сифатида илмий асосланган, лекин соддалаштирилган ва юракка етадиган услубда тушунтириб бераман.
1. Сиз айтаётган аломатлар нима ҳақида сигнал бермоқда?
Қизингизнинг ҳолати “селектив мутизм” (танлаб сукут сақлаш) белгиларига жуда ўхшайди. Бу — баъзи жойларда ва одамлар орасида боланинг гапирмаслиги билан характерланадиган психологик муаммо, лекин бу вақтинчалик “инжиниш” ёки “хижолат” эмас. Бу чуқурроқ ҳиссий тўсиқ — асосан қўрқув, хавотир, ўзини номақбул ҳис қилиш натижасида юзага келади.
• Уйда эркин гапиради – демак, нутқ тизими, тафаккури жойида.
• Ташқи муҳитда (боғча, тайёрлов курси) умуман гапирмайди, жисмоний ҳаракат қилмайди – бу эса ихтиёрий эмас, у буни хоҳламагани учун эмас, балки қила олмаётгани учун содир бўлмоқда.
Бунда “дангасалик” ёки “харакатсизлик” бола танлови эмас — бу ички блокировка, психологик “музлаб қолиш” ҳолати.
2. Бу қандай ривожланади ва сабаблари нималарда бўлиши мумкин?
Қуйидагилар бу ҳолатни келтириб чиқариши мумкин:
• Ижтимоий хавотир – Бегона жойда ўзини хавф остида ҳис қилади.
• Юқори сезувчанлик – Атрофдаги ҳар қандай янги одам, товуш, ҳолат уни қўрқитади.
• Перфексионизм (мукаммалликдан қўрқиш) – “Нотўғри гапириб қўйсам-чи?” деб ўйлайди.
• Оилавий муҳитда ҳаддан ташқари ҳимоя – Ҳар нарсани ота-она қилиб бергани учун болада ташқи муҳитга тайёрланиш бўлмайди.
• Аввалги нохуш тажриба – Масхара қилиш, танбеҳ бериш, жазо, ёки бегона одам олдида шарманда бўлиш.
3. Нима қилиш керак? Уй шароитида ёрдам бўладими?
Муаммоли эмас, ҳиссиётга асосланган ёндашув зарур:
1. “Гапир, югур, ўйна!” деманг. Бу буйруқлар болага босим беради. У буни хоҳлайди, лекин қила олмайди. Гапириш — у учун катта энергия талаб қиладиган иш.
2. “Одамлар оддий” деманг. Унинг дунёсида улар оддий эмас. Уни тушунишга ҳаракат қилинг. “Сени тушунаман, бу осон эмас. Ҳоҳласанг жим туришинг мумкин, мен ёнингдаман,” деб далда беринг.
3. Уйда ролли ўйинлар орқали машқ қилинг. Сиз “ўқитувчи”, у “ўқувчи” бўлсин. Сўнг ролларни алмаштиринг. Бу хавфсиз муҳитда синаб кўриш имконини беради.
4. Мини-вазифалар беринг. Масалан, “шунчаки номини айт, бўлди”, ёки “қўл кўтар, гапирмасанг ҳам бўлади”. Ҳаракатлар оғзаки нутққа тайёрлайди.
5. Яхши кўрган фаолликни топинг. Ҳар бир бола бирор нарсага нисбатан ижобий жавоб беради. Рақс, сув ўйинлари, ҳайвончалар, бўяш – улардан қайси бирига юраги очарлигини кузатинг.
4. Руҳий соғломлик: Депрессия ва ижтимоий хавотир
Сиз тўғри пайқагансиз — бу ҳолат кейинчалик депрессия, ўзига паст баҳо, изоляцияга олиб келмаслиги учун эрта эътибор талаб қилади. Аммо шуни унутмангки:
“Мен истамайман” дегани ҳар доим истаксизлик эмас — бу кўпинча “қўрқаман” ёки “қила олмайман” деган сигнал.
5. Профессионал ёндашув: Психолог билан ишлаш
Қизингизга энг катта ёрдам — ихтисослашган болалар психологи ёки дефектолог билан ишлашдир. Айниқса:
• Ижтимоий хавотирни камайтириш,
• Селектив мутизмни енгиб ўтиш,
• Жисмоний ҳаракатсизлик сабабларини аниқлаш бўйича юмшоқ терапия методлари қўлланилади.
Шахсий маслаҳат: Қизингизни ҳеч қачон бошқалар билан солиштирманг. Унинг ўз суръати, ўз ритми бор. Сизнинг меҳрингиз ва сабрингиз унга энг катта қувват.
Сиз ниҳоятда ҳушёр ва фарзандингизга меҳр билан ёндашаётган ота-онасиз. Қизингиз эса ёрдамга муҳтож эмас — тушунишга муҳтож. Ва сиз бу йўлни бошлагансиз.
